L17

"Kręgi kamienne" przed nawałnicą w 2017 r. porośnięte były starym lasem sosnowym fot. Maciej Cybulski.

Okolice Leśna od 1975 r. badają archeolodzy z Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem dr. Krzysztofa Walenty. Znajdujesz się na cmentarzysku wielokulturowym z kurhanami i kręgami kamiennymi. Walory Leśna dostrzegli już 3000 lat temu jego pierwsi mieszkańcy – ludność kultury łużyckiej, charakterystycznej dla środkowej i młodszej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Kultura łużycka związana była z pochówkami ciałopalnymi w popielnicach zakopanych w ziemi, tworzonych na wielkich, używanych przez wiele pokoleń cmentarzyskach. Później liczne dowody swego pobytu pozostawiła tutaj ludność kultury pomorskiej, charakterystycznej dla epoki żelaza. Kultura pomorska wyróżniała się obrządkiem pogrzebowym ciałopalnym z popielnicami twarzowymi, składanymi w grobach skrzynkowych, zbudowanych z precyzyjnie łupanych, płaskich płyt kamiennych. Stąd też inna nazwa tej kultury - kultura grobów skrzynkowych. Najbardziej w krajobraz kulturowy ziemi leśnieńskiej wpisała się jednak ludność kultury wielbarskiej, utożsamiana przez archeologów ze skandynawskimi Gotami.

Kurhan z kręgiem kamiennym i stelą

Grób skrzynkowy kultury pomorskiej

Obiektem archeologicznym, dominującym nad całym cmentarzyskiem w Leśnie, jest kurhan otoczony kręgiem kamiennym z monumentalną stelą na szczycie. Jego pochodzenie wiąże się z Gotami, którzy zgodnie z tradycją skandynawską wykorzystywali kręgi kamienne jako miejsca ważnych zebrań starszyzny rodowej, tzw. Tingów, podczas których zapadały najważniejsze decyzje. Krąg kamienny ze stelą ma 20 metrów średnicy. Zachował się w nim tylko jeden autentyczny głaz obwodowy. W czasie badań archeolodzy odkryli gniazda po następnych pięciu, rozmieszczonych co 2,5-3 m oraz łączący je kamienny wieniec. Na tej podstawie udało się stwierdzić, że pierwotnie krąg tworzyły 23 głazy. Stela kamienna ustawiona na szczycie kurhanu ma dwa metry wysokości i została celowo ociosana. Można dopatrzeć się w niej cech antropomorficznych – nosa, łuków brwiowych i oka. Stela ustawiona jest częścią twarzową w kierunku wschodnim, a u jej podstawy znajduje się kilka kamieni tworzących obstawę. W kręgu kamiennym odkryto trzy groby: popielnicowy i dwa szkieletowe. Groby były bez wyposażenia, czyli bez jakichkolwiek ozdób i narzędzi, co odbiega od norm stosowanych w innych grobach kultury wielbarskiej. Dysproporcja między wielkością kręgu i obecnością steli, a brakiem wyposażenia grobów, zrodziła hipotezę o kultowym charakterze pochówków w postaci ofiar z ludzi.

Widok na "Kręgi Kamienne" po nawałnicy fot. Maciej Cybulski

Przybyli na tereny Leśna Goci zastali cmentarzysko wykorzystywane przez wcześniejszą ludność kultury łużyckiej i pomorskiej. Zaczęli kształtować jego przestrzeń zgodnie ze swoją tradycją, budując nowe konstrukcje grobowe: kurhany i wieńce kamienne charakterystyczne dla kultury wielbarskiej. Goci praktykowali birytualny obrządek pogrzebowy: ciałopalenie i pochówek szkieletowy. W przypadku ciałopalenia, zmarłego układano na stosie i palono, a jego popioły wraz z ozdobami i narzędziami zsypywano do glinianego naczynia – popielnicy lub składano bezpośrednio do jamy grobowej. W pochówkach szkieletowych ciało zmarłego chowano w trumnie z kłody drewna. Goci kontrolowali handel między północą a południem Europy, przede wszystkim zaś szlak bursztynowy. Podejmowali liczne i dalekie wyprawy, dzięki czemu do osad gockich docierały niezwykle cenne importy z terenów strefy śródziemnomorskiej. Bogactwo wyposażenia grobów oraz zabytki pochodzące z osad świadczą o wysokim statusie ekonomicznym oraz o dalekosiężnych kontaktach handlowych. Zabytki odkryte przez archeologów w okolicach Leśna można zobaczyć w Muzeum Historyczno-Etnograficznym w Chojnicach.